ถุงน่องเส้นเลือดขอด จำเป็นหรือไม่ เลือกใส่แบบไหนดี

รู้หรือไม่ ถุงน่องเส้นเลือดขอด คือ การรักษาขั้นพื้นฐานในการรักษาเส้นเลือดขอด วันนี้หมอจะพามารู้จักถุงน่องเส้นเลือดขอด ในทุกด้านกันค่ะ ก่อนจะไปมองหายากิน หรือยาทาที่ไม่ได้มีผลดีเท่าถุงน่อง จะได้ไม่พลาดโอกาสดีๆกันนะคะ เพราะสมัยนี้มีเทคโนโลยีใหม่ๆ ทำให้การใส่ถุงน่องไม่ใช่เรื่องน่าเบื่ออีกต่อไป

ควรเริ่มใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอดตอนไหน

ในการรักษาเส้นเลือดขอด เราแบ่งความรุนแรงของโรคออกเป็น 6 ระยะด้วยกันตาม CEAP Classification และแบ่งหยาบๆออกเป็น 2 ระยะด้วยกันคือ ระยะต้นกับระยะรุนแรง โดยเมื่อเทียบกันแล้ว ระยะต้นจะเท่ากับ CEAP Classification ระดับ C1-C2 ระยะรุนแรงคือ C3-C6

ถุงน่องจะมีบทบาทสำคัญในกรณีที่เป็นระยะรุนแรงคือ C3-C6 คือ มีขาบวม มีสีผิวที่ผิดปกติ หรือมีแผลที่เกิดจากการเป็นเส้นเลือดขอด

ถ้าถามว่า C1-C2 สามารถใส่ได้หรือไม่ แนะนำว่าใส่ได้เหมือนกันค่ะ ข้อดีคือช่วยชะลอการดำเนินของโรคได้

ดังนั้นคำตอบของคำถามที่ว่า เราควรเริ่มใส่ถุงน่องเมื่อไหร่ คำตอบคือ ใส่ได้เลยตั้งแต่พบว่าเป็นเส้นเลือดขอด หรือยังไม่เป็นเส้นเลือดขอด เส้นเลือดฝอย แต่ต้องยืนนาน นั่งนานก็สามารถใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอดเพื่อป้องกันเส้นเลือดขอดได้

ถุงน่องเส้นเลือดขอดช่วยในการรักษาเส้นเลือดขอดอย่างไร

ถุงน่องเส้นเลือดขอดจะออกแบบมาให้มีแรงบีบที่บริเวณข้อเท้าสูงที่สุดและ แรงบีบลดหลั่นลงมาเรื่อยๆตามระดับที่สูงขึ้น (Pressure Gradient) เพื่อที่จะให้หลอดเลือดดำไหลกลับเข้าสู่หัวใจได้ง่ายขึ้น

สำหรับระยะที่รุนแรง C3-C6 นั้น ถุงน่องเส้นเลือดขอดจะช่วยเรื่องการลดอาการแทรกซ้อนของการเป็นเส้นเลือดขอด เช่น ลดการบวม ลดการปวดขา ป้องกันการเกิดแผลที่ข้อเท้า และจะต้องใช้ถุงน่องรุ่นที่มีแรงดันสูงกว่า คนที่เป็นเส้นเลือดขอดในระยะเริ่มต้น

ถุงน่องเส้นเลือดขอดมีกี่แบบ

ถุงน่องเส้นเลือดขอดมีหลายยี่ฮ้อมากๆ จะแตกต่างกันในเรื่องของความยาวของถุงน่อง เช่น รัดถึงข้อพับเข่า รัดถึงต้นขา หรือแบบเต็มตัว มีทั้งแบบเปิดหัวเท้าและปิดหัวเท้า สีของถุงน่องก็มีหลากหลายมากขึ้นกว่าแต่ก่อน  เช่นเดียวกันกับ เนื้อผ้าของถุงน่อง ก็มีหลายแบบ

เลือกถุงน่องเส้นเลือดขอดที่ครอบคลุมพื้นที่ที่เป็นเส้นเลือดขอด

แนวทางในการเลือกใช้ถุงน่องเส้นเลือดขอด

1.เลือกใช้ถุงน่องที่มีความยาวปกคลุมพื้นที่ที่เป็นเส้นเลือดขอด

ถ้าจี้ปิดที่หลอดเลือดใหญ่ตรงขาหนีบ ต้องใส่แบบเต็มตัว ถ้ามีเส้นเลือดขอดแค่เฉพาะที่น่อง ก็เลือกใส่แบบที่คลุมถึงข้อพับเข่า เป็นต้น

2.เลือกแบบเปิดเท้าหรือว่าปิดเท้าก็ได้ ทั้งคู่

เพราะบริเวณหน้าเท้า หรือนิ้วเท้า ไม่จำเป็นต้องใช้แรงบีบของถุงน่อง สีของถุงน่องก็เลือกแบบไหนก็ได้แล้วแต่ที่คนไข้สะดวกใส่ ปัจจุบันมีรุ่น Sheer คือรุ่นที่บางและเนียน ไม่หลอกตา ก็มีจำหน่ายแล้ว

3.เลือกแรงบีบถุงน่องให้เหมาะกับอาการของโรค

ไม่จำเป็นต้องเลือกแบบที่มีแรงบีบมากที่สุดไว้ก่อน เพราะจะใส่ยากกว่า สิ่งสำคัญของการใส่ถุงน่องรักษาเส้นเลือดขอดคือ ควรใส่เป็นประจำ จะได้ผลดีกว่า โดยที่ระดับแรงบีบ ที่เหมาะกับอาการของเส้นเลือดขอดเป็นดังนี้

แรงบีบ 10-20 mmHg Class 1

แรงบีบที่เหมาะสมกับคนที่ไม่ได้เป็นเส้นเลือดขอด ใส่เพื่อป้องกันการเกิดเส้นเลือดขอดในกรณีที่จะต้องทำงานแบบยืนนาน

แรงบีบ 20-30 mmHg Class 2

แรงบีบที่เหมาะสมกับคนไข้ที่เป็นเส้นเลือดขอดในระยะต้น C1-C2

แรงบีบ 30-45 mmHg Class 3

แรงบีบที่เหมาะสมกับคนไข้ที่เป็นเส้นเลือดขอดในระยะรุนแรง C3-C5 เช่น มีขาบวม มีสีผิวที่ผิดปกติ หรือเคยเป็นแผลที่ข้อเท้าจากเส้นเลือดขอดมาก่อน

4.ควรเลือกใช้รุ่นที่ผ้าใส่สบายไม่แข็งจนเกินไป

เพราะบางครั้งถุงน่องที่ราคาถูกผ้าจะแข็ง ไม่มีความยืดหยุ่น เวลาใส่ไปนานๆเกิดการเสียดสีที่ข้อพับทำให้เกิดแผลได้ หรือถ้าแพ้ซิลิโคนกันลื่นที่อยู่ที่ขอบถุงน่องให้พลิกแผ่นซิลิโคนกันลื่นออกด้านนอก

ถุงน่องเส้นเลือดขอด แตกต่างจากถุงน่องธรรมดาอย่างไร

อย่างที่ได้บอกไปก่อนหน้านี้ว่าในการรักษา ด้วยการใส่ถุงน่องนั้น แรงบีบของผ้า สำคัญในการรักษาเส้นเลือดขอด

ถุงน่องสวยงามไม่มีแรงบีบที่เพียงพอ

ส่วนชุดกระชับ ก็ไม่ได้ออกแบบมาให้มีแรงบีบมากที่สุดในบริเวณข้อเท้าของคนไข้ แต่ไปเน้นในส่วนที่ต้องการกระชับรูปร่าง ทำให้แรงบีบแตกต่างจากถุงน่องเส้นเลือดขอด

ดังนั้น ถ้าต้องการรักษาเส้นเลือดขอด จึงควรเลือกใช้ถุงน่องรักษาเส้นเลือดขอดทางการแพทย์ที่เหมาะสม เช่น ออกแบบมาเพื่อรักษาเส้นเลือดขอดโดยเฉพาะ มี ค่าแรงบีบที่ตรงกับระยะของโรค

สามารถใช้ผ้ารัดหรือ Elastic Bandage แทนถุงน่องได้หรือไม่

สำหรับคนไข้ที่เพิ่งทำการจี้ปิดหลอดเลือด หรือเพิ่งผ่าตัดเสร็จใหม่ๆ คุณหมอจะเลือกใช้การพันผ้า Elastic Bandage ให้ในตอนแรก เพราะ ต้องการแรงบีบของผ้าที่สูงกว่าถุงน่องเส้นเลือดขอดที่ทำได้ และจะใช้เครื่องวัดแรงดันในการมอนิเตอร์แรงดันของผ้าให้เหมาะสม และถ้าเป็นไปได้จะเลือกใช้  Short Stretch Bandage(SSB) ไม่ใช่ EB แบบทั่วไป

ดังนั้นในกรณีที่คนไข้จะใช้ EB ไปพันเองที่บ้าน ทดแทนการใส่ถุงน่อง จึงไม่แนะนำเพราะจะไม่สามารถควบคุมแรงดันได้แม่นยำเท่ากับที่หมอพันไปให้ค่ะ

ผ้ารัด Elastic bandage

เมื่อไหร่จะใช้ Elastic Bandage แทนการใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอด

สำหรับคนไข้ที่มีแผลบริเวณข้อเท้ากำลังอักเสบติดเชื้อ หรือ มีน้ำซึมจากแผลปริมาณมาก

หลังการผ่าตัดหรือจี้ปิดหลอดเลือดเพราะต้องการแรงดันของผ้าที่มากกว่าแรงดันจากถุงน่องเส้นเลือดขอด ซึ่งอาจต้องพันให้แรงดันสูงกว่า 30 mmHg

ผู้ใช้ EB จะต้องมีความรู้ในการพันผ้าให้ได้แรงดันอย่างถูกต้อง ไม่แนะนำให้ผู้ป่วยพันเอง

ข้อห้ามในการใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอด

คนไข้ไม่มีความรู้สึกที่ขา ไม่สามารถบอกได้ว่ามีการปวดหรือชาที่ขา

คนไข้ที่ไม่สามารถถอดถุงน่องเองได้หรือช่วยเหลือตัวเองไม่ได้

คนไข้ที่ไม่สามารถสื่อสารกับคนอื่นได้

คนไข้ที่ยังมีแผลที่อักเสบติดเชื้ออยู่ (ระดับ C6 ที่มีแผล Active)

หลังการฉีดสลายเส้นเลือดขอด ควรใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอดหรือไม่

หลังการฉีดสลายเส้นเลือดขอด ควรใส่ถุงน่องเพื่อลดการเกิดรอยดำ ช่วยป้องกันการเกาบริเวณที่ฉีด ป้องกันการเกิดบาดแผล และควรใส่ต่อเนื่องเพื่อชะลอการเกิดเส้นเลือดขอดใหม่

อายุการใช้งานของถุงน่องเส้นเลือดขอด

โดยปกติแล้วควรเปลี่ยนใหม่เมื่อถุงน่องเส้นเลือดขอดใช้ไปประมาณ 6 เดือน เนื่องจากถุงน่องจะสูญเสียความยืดหยุ่น ดังนั้นจึงควรมี 2 คู่เพื่อสลับกันใช้ โดยใส่ถุงน่องในทุกๆวัน ช่วงกลางวันที่จะต้องยืน หรือนั่ง เพื่อช่วยบีบไล่เลือดกลับเข้าสู่หัวใจ

และควรดูแลถุงน่องตามคำแนะนำที่แนบมากับถุงน่องแต่ละแบบ เช่น ซักด้วยมือ ไม่ซักเครื่อง เป็นต้น

ที่มา : Textbook of varicose vein (ตำราเส้นเลือดขอด) พิมครั้งที่ 1 ปี 2563
บรรณาธิการ นพ.กิตติพันธ์ุ ฤกษ์เกษม, พญ.ศิรัญญา ศิลาพันธ์

สรุป

ถุงน่องเส้นเลือดขอด เป็นการรักษาพื้นฐานของเส้นเลือดขอด สามารถใส่ได้ในทุกระยะ การใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอดเป็นประจำจะช่วยชะลอการเกิดเส้นเลือดขอดใหม่ ได้ ลดภาวะแทรกซ้อน เช่น รอยดำ หลังการฉีดสลายเส้นเลือดขอด

การเลือกใช้ถุงน่องเส้นเลือดขอดควรใช้ถุงน่องที่ผลิตออกมาได้ตามเกณฑ์ เรื่องของแรงดันผ้าแบบ Pressure gradient หรือการที่มีแรงบีบรัดที่ข้อเท้ามากที่สุดและน้อยลงเรื่อยๆตามความสูง ใช้ขนาดที่ครอบคลุมพื้นที่ที่เป็นเส้นเลือดขอด จะเปิดหน้าเท้าหรือปิดหน้าเท้าก็ได้ หรือใส่สีอะไรก็ได้

ไม่แนะนำให้ใช้ EB หรือ Elastic Bandage มาพันขาเองทดแทนการใส่ถุงน่องเส้นเลือดขอดเพราะจะไม่ได้แรงดันที่เหมาะสม